Kompüter monitoru və notebook ekranları haqqında
Kompüter alarkən diqqət edilməsi gərəkən ən önəmli hissələrdən biri də ekranlardır. Delta Store komandası olaraq sizlərə notebook və ya kompüter alarkən, istədiyiniz xarakteristikalarda ekranları necə seçə biləcəyiniz haqqında tam və ətraflı şəkildə məlumat verəcəyik.
Ekranlar haqqında oxumağa başlamazdan əvvəl bəzi terminləri izah edəcəyik ki, oxuyarkən bu terminlərin nə işə yaradığı haqqında məlumatınız olsun.
Brightness ( Parlaqlıq) – Parlaqlıq lümenlə (lm) ölçülür. Lümen proyektorun verdiyi görünən işığın ümumi miqdarıdır. Gözlə görülə bilən və görülməyən dalğa uzunluqlarına əsaslanır. Ekran parlaqlığının artırılması daha çox enerji sərfiyyatı deməkdir.
Refresh Rate ( yenilənmə sürəti və ya dərəcəsi )- Saniyədə ekranın çəkilişi ilə ölçülür. Vahidi Hertz (Hz) -dir. Əgər lazım gələrsə ekranın saniyədə, tamamilə yenidən neçə dəfə çəkilə biləcəyini göstərir. Məsələn ekranınızın yeniləmə sürəti 144 Hz isə, görüntü saniyədə 144 dəfə yenilənir deməkdir. Bu rəqəbətli oyunlarda daha üstün olmağınızı təmin edir. Lakin ekran yeniləmə sürəti nə qədər yüksək olsa da, CPU və GPU -nun bu tezliyi dəstəkləməsi lazımdır.
Resolution ( Görüntü imkanı və ya çözünürlük )- Ekranın tam çəkilməsi üçün neçə elemetdən ( pixel ) istifadə olunduğunu göstərir. Ekranı çəkmək üçün neçə sətir və sütunun istifadə edildiyini bildirir. Məsələn, çözünürlük 1024x768 -dir. Bu hər bir sütunda 1024, sətirdə 768 piksel olduğunu göstərir. Ümumi ekranda isə 1024x768=786,432 piksel var deməkdir. Daha yüksək çözünürlük ekranda daha çox məlumatın əks olunması deməkdir. Lakin ekranda məlumat nə qədər çox olarsa şəkillər balacaolur və çətin görünür.
Aspect Rate ( Çərçivə nisbəti )- Bu görüntünün eninin hündürlüyünə olan nisbətidir. Bu nisbət qorunduğu halda ekran istənilən qədər böyüdülüb kiçildilə bilər. Aşağıdakı nümunə ilə həm aspekt nisbətini, həmdə çözünürlüyü hesablaya biləcəksiniz.
|
Aspekt nisbəti
|
Hesablanması
|
Nümunə 1
|
Nümunə 2
|
|
4:3
|
4/3=1.33333
|
1024/768=1.33333
|
(1024/4)*3=768
|
|
5:4
|
5/4=1.25
|
1280/1024=1.25
|
(1280/5)*4=1024
|
|
16:9
|
16/9=1.77777
|
1920/1080=1.7777
|
(1920/16)*9=1080
|
|
16:10
|
16/10=1.6
|
1920/1200=1.6
|
(1920/16)*10=1200
|
|
Video Standartı
|
Çözünürlük
|
Hesablanma və qeyd
|
|
SVGA/XGA
|
800 x 600 və 1024 x 768
|
Eyni çözünürlükdür, yalnız rənglər artırılıb
|
|
WXGA
|
1280 x 800
|
W üfüqi (+200) və şaqüli (+32) artım deməkdir
|
|
SXGA
|
1280 x 1024
|
|
|
QXGA
|
2048 x 1536
(1024x2) x (768x2)
|
Q burada üfüqi və şaqüli 2 qat artım deməkdir
|
|
WQXGA
|
2560 x 1600
|
W üfüqi (+512) və şaqüli (+64) artım deməkdir
|
|
SXGA+
WSXGA+
|
1400 x 1050
1680 x 1050
|
+ şaqüli hissənin x1050 çözünürlükdə olduğunu bildirir
|
|
UXGA
WUXGA
|
1600 x 1200
1920 x 1200
|
U şaqüli hissənin x1200 çözünürlükdə olduğunu bildirir
|
HD Standartlar
|
Video Standartı
|
Çözünürlük
|
Qeyd
|
|
HD (High Definition)
|
1280 x 720 və ya
1366 x768
|
|
|
FHD (Full High Definition)
|
1920 x 1080
|
|
|
UHD 4K (Ultra HD)
|
3840 x 2160
|
16:9 aspekt nisbətində icazə veren videoları Netflix və Youtube kimi platformalarda görə bilərsiniz
|
|
WQUXGA 4K
|
3840 x 2400
|
Bu çözünürlük 16:10 aspekt nisbətinə icazə verir
|
|
WHUXGA 8K
|
7680 x 2400
|
4K çözünürlüyün 2 qatı çözünürlüyə malikdir. Aspekt nisbəti 16:10 -dur
|
Monitorların növləri: CRT (Cathode Ray Tube) monitorlar, LCD (Liquid Cyristal Display) monitorlar, LED (Light Emitting Diod) monitorlar, AMOLED (Active matrix organic light emitted diod), OLED( Organic light emitted diod)
- CRT- Katod süa borusu monitorları: Monitordakı hər bir nöqtə (pixel) rəngli fosforlardan ibarətdir. Günümüzdə demək olar ki çox az rast gəlinən monitor tipidir. 1990-2000-ci illərin əvvələrində ən çox istifadə olunan monitor növü idi. Çox böyük ölçülərə sahib olması, çox enerji tükətməsi və günümüzün standartlarına cavab vermədiyi üçün istifadə olunmur.
- LCD - Maye kristal ekran: Elektrik siqnallarını ötürmək üçün maye kristallardan istifadə olunur. LCD monitorlar arasında maye olan iki şüşə bölmədən ibarətdir. LCD monitorları ekranınızda gördüyünüz şəkli itələyən aparat hissələri soyuq katodlu floresan lampalar (CCFL) kimi tanınır. Bu lampalar LCD monitorunuza təxminən 30.000 saat istifadə müddəti verir. Bu məhsullar adətən qalın və ağır olur. Onların az bir hissəsi Full HD-dən (1920x1080) yuxarı çözünürlüyü dəstəkləyir. Müsbət cəhəti qiymətinin ucuz olmasıdır.
- LED – İşıq yayan diod: LED monitorlar da, texniki olaraq LCD monitorlar kimidir. Fərq isə ekranda görüntünün əmələ gəlməsində floresan lampa əvəzinə led işıqdan istifadə olunur. Buna görə də, LED monitorlar yüngül və daha nazik olur. LED monitorlar LCD monitorlardan daha parlaqdır və daha az enerji istifadə edir. Bu monitorların 50.000 saat istifadə müddəti vardır.
- OLED – Orqanik işıq yayan diod: AMOLED kimi cərəyan keçdikdə işıq saçan materialdan ibarətdir. Qara rəngləri daha yaxşı göstərdiyi üçün, tünd rəngləri göstərdiyi zaman daha az enerjidən istifadə edir. AMOLED və PMOLED növləri vardır
AMOLED – Aktiv matris orqanik işıq yayan diod: Bu displeylər elektrolüminessent (elektrik cərəyanı keçdikdə cavab olaraq işıq saçan materiallar) enerji istehsal edən orqanik birləşmələrin və piksel modulyasiya edən matrisin nazik lentlərindən ibarətdir. Arxa işıqlanmadan istifadə olunmur. Buna görə də həm daha incə olur, həmdə daha az enerji istifadə edirlər.
PMOLED – Passiv matrsi orqanik işıq yayan diod: Ekrandakı hər bir sıranın ardıcıl olaraq idarə olunduğu sadə idarəetmə sxmindən istifadə olunur. İstehsalı ucuz başa gəlir lakin istifadə müddəti azdır və əsasən 3 düyümlük ekranlarda istifadə olunur.
Üstünlükləri və mənfi tərəfləri
LCD
Üstünlükləri:
- Qiyməti nosbətən ucuzdur
- Birbaşa günəş işığı altında nisbətən yaxşı görüntü
- Maqnit sahəsindən təsirlənmir
Mənfi tərəfləri:
- Bucaq baxışında kontrast və rənglər pozulur
- Şəkil keyfiyyəti nisbətən aşağıdır
- Yüksək temperaturda kontrast itkisi
- Arxa işıqlanmanın parlaqlığına görə təsvir düz (bayraq) şəkildə görünə bilər
- Çox enerji istifadə edir
LED
Üstünlükləri:
- Digər dipleylərə nəzərən daha az enerji istifadə edir
- İncə dizayna malikdir
- Bucaq baxışında rənglər pozulmur
- Daha uzun ömürlüdür
- Hərəkət gecikməsi yoxdur
Mənfi tərəfləri:
- Digər displeylərdən bahalıdır
- Uzun müddət istifadə olunduqda və isti tempraturda rəng dəyişə bilir
- Kontrast nisbəti sabit deyil
- Minimum göz yorğunluğu
OLED
Üstünlükləri:
- Bucaq baxışında rənglər pozulmur
- Az enerji tələb edir
- Daha parlaqdır və daha canlı rənglər təqdim edir
- Böyük ölçülərdə istehsalı olduğu üçün daha böyük ekranlarda istifadə oluna bilir
Mənfi tərəfləri:
- İstifadə müddəti digərlərinə nisbətən azdır
- Daha tez sıradan çıxa bilir
- Arxa işıqlanma olmadığı üçün birbaşa gün işığında ekranın görünməsi çətinləşir
AMOLED
Üstünlükləri:
- LED və LCD displeylərə nəzərən daha incədir
- Arxa işıqlanmadan istifadə etmədiyi üçün daha az enerji tələb edir
- Yeniləmə sürəti ( refresh rate ) digərlərinə nisbətən sürətlidir
- Cavab müddəti ( response time ) daha aşağıdır
Mənfi tərəfləri:
- İstehsal dəyəri yüksəkdir
- Birbaşa günəş təsirində ekran görünmür
- Digərlərinə nisbətən qısa ömürlüdür. Ekranın yanması ehtimalı var
Panel növləri
TN ( Twisted Nematic ) – Bu panel növü ən qədim növdür. TN panellərin hələdə istehsal olunmasının səbəbi, digərləri ilə rəqabətdə olması və ucuz olmasıdır. TN panellər əsasən rəqabətli oyun oynayanların seçimidir. Bu panellər yüksək yeniləmə sürəti (refresh rate) və daha az cavab müddəti (response time) -nə malik olmasıdır. TN panellər parlaqlıq tələb edən, macəra və ya mənzərə oyunları, daha dolğun rənglər tələb edən oyunlar üçün yaxşı deyil.
Xülasə
Üstünlükləri:
- Qiyməti ucuzdur
- Yüksək yeniləmə sürəti (refresh rate)
- Daha az cavab müddəti ( response time)
- Rəqabətli və peşəkar oyunlar
Mənfi tərəfləri:
- Bucaq baxışı aşağıdır
- Rəng balansı qorunmur
IPS ( in-Plane switching ) – Bu panellər TN paneldəki baxış bucağı probleminin həlli üçün yaradılmışdır. Baxış bucağında ( ekrana üstdən, yandan və ya altdan baxdıqda rənglərin pozulması) rənglər daha dəqiq görünür. Əsasən grafik, dizayn kimi işlərdə daha məqsədə uyğundur. Gözləri daha az yorduğu üçün kompüterdə uzunmüddətli işlərdə daha səmərəlidir. Bu panel tipli ekranlarda RGB rəngli, macəra və ya mənzərə grfikalı daha dolğun rəng tələb edən oyunlar oynamaq mümkündür. Bu növ grafik oyunlarda canlılıq səviyyəsi daha yüksək olur. IPS panellər daha zəif yeniləmə sürəti və cavab vaxtına görə TN panellərdən geridə qalır. IPS ekranlı notebookların çoxu orta və yuxarı sinif kategoriyalarda yer alır.
Üstünlükləri:
- Bucaq baxışı mükəmməldir. Rənglər pozulmur
- Rəng balansı qorunur
- Ekrana təsirə rekasiya göstərmir(ekrana toxunduqda rənglər sürüşmür). TouchScreen ekranlar üçün mükəmməldir
Mənfi tərəfləri:
- Cavab müddəti zəifdir
- Yeniləmə sürəti azdır
- Qiyməti bahadır
VA ( Vertical Alignment ) – IPS panellər ilə təqribən eyni xüsusiyyətlərə malikdir. Kontrast dəyərləri digərlərinə nisbətən çoxdur və bu da rənglərin daha parlaq olnasına gətirir. Baxış bucaqları IPS-dən biraz zəif, TN panellərdən yüksəkdir. Əsasən film izləmək, yazı yazmaq kimi işlərdə daha yaxşıdır.
Üstünlükləri:
- Yüksək kontrast dəyəri
- Yaxşı bucaq baxışı
- Qiyməti ucuzdur
Mənfi tərəfləri:
- Cavab müddəti zəifdir
- Ekrana toxunduqda rənglər qarışır
- Rəng sürüşməsi ( grafik işlərdə hərəkət edən cismdə rənglər pozulur)
SVA ( Super Vertical Alingnment ) – Samsung şirkəti tərəfindən hazırlanmışdır. VA panellər ilə eyni xüsusiyyətə malikdir. Tək fərqi bucaq baxışında rənglərin pozulmamasıdır. Bu tip panellərə yandan, yuxarıdan, aşağıdan, çox günəşli və ya parlaq atmosferdə baxarkən yaxşı görüntü keyfiyyəti verir.
