Ana plata və ya motherboard, kompüter sisteminin mərkəzi elementidir. O, sistemin bütün əsas komponentlərini birləşdirir və onların birgə işləməsini təmin edir. Bu məqalədə siz həm ana platanın strukturu,üzərindəki hissələr, seriya kodları, həm də, doğru ana plata seçmək üçün vacib bilikləri öyrənəcəksiniz.
Ana plata texnologiyasının yaranması kompüter tarixinin özü ilə sıx bağlıdır. Zamanla fərdi kompüterlərin (PC) yayılması ilə ana platalar da formalaşaraq bugünkü kompleks halını alıb.
İlk kompüterlərdə ana plata anlayışı yox idi. Bunun əvəzinə, sistem bir-birinə qoşulan ayrı sistemlərdən ibarət idi — prosessor, yaddaş, giriş-çıxış kartları və s. ayrı-ayrı lövhələrdə yerləşirdi.
1981-ci ildə IBM ilk dəfə IBM Personal Computer (IBM PC 5150) modelini təqdim etdi. Bu kompüterdə bütün əsas komponentlər — CPU, RAM, BİOS, video və I/O portları — eyni lövhədə yerləşdirildi. Bu, bugünkü ana plataların təməlini qoydu.
IBM PC-nin anakartı Intel 8088 prosessoru ilə işləyirdi və 5 ədəd genişlənmə slotuna sahib idi.
Bu dövrdə AT və daha sonra ATX form faktoru standart kimi qəbul edildi:
Əlavə olaraq, bu illərdə aşağıdakı yeniliklər meydana çıxdı:
Bugünkü ana platalar artıq yalnız komponent birləşdirici deyil, ağıllı nəzarət sistemi, istilik idarə sistemi, RGB kontrollerləri və təhlükəsizlik modulu kimi funksiyalar daşıyır.
CPU yuvası (socket) — prosessorun (CPU) ana plataya fiziki və elektrik baxımından qoşulduğu hissədir. Bu yuva, prosessorla ana platanın uyğun olub-olmadığını müəyyənləşdirən əsas komponentlərdən biridir.
Fərqli prosessor modelləri fərqli socket növləri tələb edir.
Çipset, ana platanın “beyni” sayılır və sistemin müxtəlif komponentləri arasında məlumat axınını idarə edən nəzarətçidir. O, CPU, RAM, qrafik kartı, yaddaş qurğuları və digər qurğuların bir-biri ilə necə işləyəcəyini təyin edir. Sistemə nə qədər port, slot və imkan tanınacağını idarə edir. Ümumi sürət, M.2 və PCIe dəstəyi çipsetdən asılıdır.
RAM yuvaları, ana platanın üzərində yerləşən və əməli yaddaş (RAM) modullarının qoşulduğu uzun, incə slotlardır. Bu yuvalar adətən DIMM (Dual Inline Memory Module) adlanır və kompüterin müvəqqəti məlumat saxlama funksiyasını yerinə yetirən RAM modullarını yerləşdirmək üçün nəzərdə tutulub.
DDR4 və ya DDR5 dəstəyi platanın modelindən asılıdır. Hər platanın maksimum RAM həcmi var (məs., 128 GB DDR5 6000 MHz).Ana platalarda RAM yuvalarının sayı dəyişə bilər.:
🛠️ Məsələn, 4 slotlu ana platada 2 RAM modulu istifadə edirsinizsə, onları yuva 1 və 3-ə yerləşdirərək ikikanallı (dual channel) rejimdən faydalana bilərsiniz.
M.2 yuvaları, müasir ana platalarda SSD (Solid-State Drive) kimi yaddaş qurğularını birbaşa və yüksək sürətlə qoşmaq üçün istifadə olunan slotlardır. Ənənəvi SATA portlarından fərqli olaraq, M.2 yuvaları kompakt, kabelsiz və çox daha sürətlidir.
Burada 3x M.2 Slotu var. (1) slot üçün Heatsink-dir.
SATA portları (Serial ATA), ana platanın üzərində yerləşən və ənənəvi yaddaş qurğularını (HDD, SATA SSD, optik sürücülər və s.) kompüterə qoşmaq üçün istifadə olunan bağlantı nöqtələridir. Bu portlar kabel vasitəsilə işləyir və artıq illərdir kompüterlərdə standartdır.
VRM, yəni Voltage Regulator Module, ana platanın üzərində yerləşən və prosessor (CPU), yaddaş (RAM) və digər əsas komponentlərə sabit və düzgün gərginlik çatdıran dövrə sistemidir.
Prosessorlar və digər komponentlər dəqiq gərginlik aralığında işləyir. VRM isə, ana plataya daxil olan 12V-luq gücü, bu komponentlər üçün lazım olan daha aşağı və sabit gərginliklərə çevirir (məsələn, CPU üçün 1.1V–1.3V).
Məsələn, “14+1 DrMOS Power Stage” yazılmış bir ana plata, 14 CPU fazasına malikdir və bu, yüksək performans üçün idealdır.
BIOS (Basic Input/Output System) və ya onun müasir versiyası olan UEFI (Unified Extensible Firmware Interface), kompüterin ilk açılışında işləyən daxili proqram təminatıdır. Bu proqram ana platanın üzərindəki xüsusi bir yaddaş çipində (ROM və ya flash yaddaş) saxlanılır.
BIOS/UEFI çipi, kompüterin hardware komponentlərini tanıyaraq onları işə salır və əməliyyat sistemini (Windows, Linux və s.) yükləməyə başlatmaq üçün lazımi yönləndirməni edir.
Korpus və CPU soyuducusu üçün fan çıxışları, RGB zolaqları üçün 12V/5V başlıqlar yerləşir.
İstehsalçılar tərəfindən təqdim olunan ana plata seriyaları və model kodları istifadəçinin ehtiyacına uyğun şəkildə fərqlənir. Məsələn:
Seriya | Təyinat | Xüsusiyyət |
Z (məs. Z690, Z790) | Overclock və oyun üçün | Yüksək RAM sürəti, çoxlu PCIe |
B (B660, B760) | Orta səviyyəli istifadə | Əlverişli qiymət, sabit performans |
H (H610, H670) | Ofis və gündəlik istifadə | Sadə, overclock dəstəyi yoxdur |
Seriya | Təyinat | Xüsusiyyət |
X (X570, X670) | Overclock və oyun üçün | PCIe 4.0, M.2 dəstəyi |
B (B550, B650) | Orta səviyyəli sistemlər | Sabit performans, genişlənmə dəstəyi |
A (A520) | Sadə istifadə | Əsas funksiyalar, aşağı qiymət |
Model kodunda bu seriyalarla yanaşı çipset və form faktor göstəriciləri də yer alır. Məsələn, ASUS ROG STRIX B550-F Gaming Wi-Fi:
Rəqəmlər: Daha yüksək rəqəm = daha yeni texnologiya və genişlənmə imkanı. X670 B550-dən daha funksionaldır
Model adlarında rəqəmlərdən sonra gələn hərflər istehsalçıya və plataya xas olanfunksiya səviyyəsini və hədəf auditoriyanı göstərir.
Hərf / Simvol | Mənası |
A – PRIME-A | Əsas model |
F – STRIX-F | Tam ölçülü və daha çox portlu versiya |
E – STRIX-E | Ən yüksək versiya, daha çox VRM və premium funksiya |
M – (micro-ATX) | Kiçik ölçülü plata |
I – (mini-ITX) | Ultra-kompakt sistemlər üçün |
H – TUF H | Qiymət baxımından əlverişli və sabitlik yönümlü |
Wi-Fi | Daxili Wi-Fi və Bluetooth modulu mövcuddur |
Gaming | Oyunçular üçün optimallaşdırılmış xüsusiyyətlər |
ProArt | Dizayner və yaradıcılara yönəlik modellər |
Hərf / Simvol | Mənası |
PRO | Ofis və iş yönümlü sadə sistemlər |
MAG | Mid-range gaming – münasib qiymət, yaxşı performans |
MPG | Performance Gaming – daha güclü VRM və bağlantılar |
MEG | Extreme Gaming – premium səviyyəli oyun sistemləri üçün |
M | Micro-ATX forma faktoru (kiçik ölçü) |
Tomahawk | Yüksək soyutma, sabitlik və genişlənmə imkanları ilə məşhurdur |
Edge, Carbon, Unify | Dizayn və performans yönümlü əlavə seriyalar |