Son illərdə kompüter bazarında qiymət dalğalanmaları artıq adi hala çevrilib. Bir müddət əvvəl GPU qiymətlərinin uzun sürən bahalaşması oyunçular və texnologiya həvəskarları üçün ciddi problem yaratmışdı. Nəhayət, 2025-ci ilin ortalarında videokart qiymətlərində müəyyən eniş müşahidə olundu və bazarda nisbi rahatlıq hissi yarandı. Lakin bu rahatlıq çox çəkmədi
Hazırda yeni böhran RAM və SSD bazarında özünü göstərir. Süni intellekt sənayesinin sürətli inkişafı nəticəsində yaddaş və saxlama məhsullarına tələbat kəskin artıb. AI serverləri yüzlərlə gigabayt DRAM və terabaytlarla SSD saxlama tələb edir. Bu tələbin qarşılanması üçün eyni istehsal xətləri həm serverlər, həm də istehlakçı bazarı üçün istifadə olunur. Nəticədə, oyun kompüterləri və gündəlik istifadə üçün nəzərdə tutulan RAM və SSD-lərin qiymətləri sürətlə yüksəlməyə başlayıb.
Bu böhran yalnız istehlakçılar üçün deyil, həm də istehsalçılar və satıcılar üçün yeni çağırışlar yaradır. Qiymətlərin artması bazarda qeyri-sabitlik yaradır və yaxın gələcəkdə həm RAM, həm SSD, həm də GPU qiymətlərinin daha da yüksələcəyi gözlənilir.
Yaddaş və saxlama bazarında qiymətlərin bu qədər sürətlə artmasının arxasında bir neçə əsas faktor dayanır. Ən önəmli səbəblərdən biri qlobal istehsalın tələbi qarşılaya bilməməsidir. İstehsalçılar əvvəlki illərdə bazarda enişlərə görə istehsalı azaltmışdılar və indi artan tələbi qarşılamaq üçün kifayət qədər gücə sahib deyillər. Digər mühüm səbəb isə süni intellekt sənayesinin sürətli yüksəlişidir. AI serverləri yüzlərlə gigabayt DRAM və terabaytlarla SSD saxlama tələb edir. Bu tələbin qarşılanması üçün istehsalçılar ən gəlirli məhsullara – yüksək bant genişlikli HBM yaddaşa – üstünlük verirlər.
Nəticədə, adi istehlakçılar üçün nəzərdə tutulan DDR4 və DDR5 yaddaş modullarının istehsalı azalır, bazarda çatışmazlıq yaranır və qiymətlər kəskin şəkildə yüksəlir. Bu vəziyyət həm oyunçular, həm də gündəlik istifadəçilər üçün ciddi problemə çevrilib.
Yaddaş Çatışmazlığı 2025-ci ildə yaddaş bazarında müşahidə olunan qiymət artımının ən mühüm səbəbi qlobal DRAM və NAND çatışmazlığıdır. İstehsalçılar əvvəlki illərdə bazardakı enişlərə görə istehsalı azaltmışdılar. Bu, hazırda artan tələbi qarşılamaqda ciddi problemlər yaradır. Çatışmazlıq yalnız istehlakçı bazarına deyil, həm də server və data mərkəzlərinə təsir göstərir.
Bundan əlavə, istehsalçılar bazarda süni intellekt balonunun partlama ehtimalını nəzərə alaraq istehsalı sürətlə artırmaqdan çəkinirlər. Bu ehtiyatlı davranış nəticəsində təklif aşağı səviyyədə qalır və qiymətlər daha da yüksəlir.
AI Sənayesinin Tələbi Süni intellekt serverləri yaddaş bazarının ən böyük istehlakçısına çevrilib. Generativ AI modellərinin hazırlanması və işlədilməsi üçün yüzlərlə gigabayt DRAM və terabaytlarla SSD saxlama tələb olunur. OpenAI-nin “Stargate” layihəsi, Nvidia və digər şirkətlərin böyük müqavilələri bazarda mövcud istehsal gücünün böyük hissəsini özlərinə ayırıb.
Bu tələbin nəticəsində istehsalçılar ən gəlirli məhsullara – yüksək bant genişlikli HBM yaddaşa – üstünlük verirlər. HBM istehsalı isə adi DDR4 və DDR5 istehsalını sıxışdırır. Nəticədə, həm istehlakçılar, həm də kiçik şirkətlər üçün RAM və SSD tapmaq çətinləşir.
Eyni zamanda bazarda “AI balonu” mübahisəsi də gündəmdədir. Çoxları hesab edir ki, hazırkı investisiyalar gəlirlərdən qat-qat çoxdur və bu, bazarda süni şişkinlik yaradır. Əgər balon partlasa, qiymətlər yenidən kəskin enə bilər. Amma indiki mərhələdə bu tələbin davamlı olması gözlənilir.
2025–2026-cı illərdə yaddaş bazarına daxil olan təzyiq heç bir dövrün dinamikasına bənzəmir. Sektorda uzun illərdir müəyyən dövri eniş-yoxuşlar olsa da, bu dəfə həm tələb, həm tədarük, həm də istehsal davranışları eyni anda dəyişdi. DRAM və NAND kimi əsas yaddaş növlərini istehsal edən şirkətlərin sayı azaldığından bazar daha kövrək hala gəldi. Son illərdə baş vermiş qiymət çökmələri səbəbilə istehsalçılar yeni fabriklərə və genişlənməyə böyük investisiyalar qoymaqdan çəkindilər. Yaddaş istehsalı bir neçə böyük oyunçunun əlində cəmləşdiyi üçün onların hər bir qərarı bazarı dərhal dəyişdirir. AI bumunun yüksəlişi ilə ortaya çıxan tələb artımı bu tarazlığı tam pozdu. Serverlər, bulud provayderləri və nəhəng data mərkəzləri misilsiz həcmdə DRAM və SSD sifariş etməyə başladı. Tədarükün məhdud olması isə qiymətlərin qısa müddətdə bir neçə dəfə artmasına gətirdi. Bazarda tədarükün azalması fonunda köhnə nəsil DDR4 istehsalının da tədricən dayandırılması vəziyyəti daha da ağırlaşdırdı. İstehlakçı bazarında RAM və SSD-lərin birdən-birə yoxa çıxması, pərakəndəçilərin spot qiymətlərə keçməsi və bəzi bölgələrdə satışa limit qoyulması böhranın genişlənməsinə səbəb oldu. Bütün bunlar oxşar dövrlərdə baş verən ənənəvi tədarük çətinliklərindən fərqli olaraq daha sərt və sürətli reaksiya yaratdı. Yaddaş sektorunda formalaşan vəziyyət yalnız müvəqqəti qiymət sıçrayışı deyil, strukturla bağlı problemlərin üst-üstə düşməsi nəticəsində yaranan gərginlikdir.
AI sənayesinin son iki il ərzində sürətlə genişlənməsi yaddaş bazarının əsas yük nöqtəsinə çevrildi. Generativ modellər yüz milyardlarla parametrdən ibarət olduğundan serverlər inanılmaz dərəcədə çox DRAM tələb edir. Böyük dill modellərinin hazırlanması və işləməsi üçün GPU-ların yanında dəstək verən yaddaş sistemləri həm yüksək sürətə, həm də böyük tutuma malik olmalıdır. Serverlərdə hər GPU üçün yüzlərlə gigabayt DRAM istifadə edilir və bu miqyas uzun illər nəzərdə tutulmuş istehsal gücündən qat-qat çoxdur. OpenAI kimi şirkətlərin yüz minlərlə DRAM wafer-i əvvəlcədən rezerv etməsi istehsal zəncirini sıxışdırdı. Bulud provayderləri illərlə əvvəlcədən yaddaş sifarişi verməyə başladığından istehlakçı bazarına ayrılan pay xeyli azaldı. HBM kimi yüksək bant genişlikli yaddaşlar AI serverləri üçün prioritet halına gəldiyi üçün istehsalçıların resursları adi DDR5 və DDR4-dən uzaqlaşdı. Tələbin bu qədər sürətli artması istehsal prosesinə uyğunlaşmaq üçün heç bir boşluq qoymadı. Yaddaş fabrikləri aylarla, bəzən illərlə davam edən hazırlıq prosesinə malikdir. Kapasitenin birdən artırılması mümkün olmadığından mövcud istehsal gücü AI sektorunun ehtiyaclarını belə çətinliklə qarşılayır. Bu isə pərakəndə bazarını kənara atır və komponent qiymətlərinin bir neçə dəfə artmasına səbəb olur. AI serverlərinin SSD-lərə olan tələbi də paralel şəkildə yüksəldi. Çünki modellərin təlimi üçün inanılmaz həcmdə məlumat davamlı şəkildə saxlanmalı və yüksək sürətlə oxunmalıdır. SSD istehsalçıları əvvəlcə bu yüksəlişin müvəqqəti olduğunu düşünürdülər, lakin sifarişlərin ardıcıl şəkildə artması onları prioritetləri dəyişməyə məcbur etdi. Tələbin bu cür partlaması yalnız bir texnoloji dövrün transformasiyası deyil, həm də istehsal zəncirinin sərhədlərini zorlayan yeni bir mərhələdir. Bazar əvvəlki illərdə heç vaxt belə bir miqyasla üzləşməmişdi və mövcud fabriklər bu təzyiqi qarşılamaqda çətinlik çəkir. Böhranı dərinləşdirən digər amil isə AI sektorunun yalnız server deyil, mobil, sənaye və digər sahələrdə də yaddaşa ehtiyac yaratmasıdır. Bu, ümumi bazarda hər seqmentin yaddaş üçün rəqabət aparmasına səbəb olur. İstehsalçılar üçün isə ən gəlirli məhsullar prioritet olduğundan adi istehlakçı RAM-ları ikinci plana düşür. Bazardakı balans bu şəkildə pozuldu və qiymətlərin nə vaxt stabilləşəcəyini proqnozlaşdırmaq çətinləşdi.
DRAM bazarında 2025-ci ildən etibarən yaşanan qiymət artımı adi bazar dalğalanması kimi görünmür. Hem DDR5, həm də DDR4 seqmentlərində həm tədarük azalması, həm də istehsalçıların prioritet dəyişikliyi qiymətlərin nəzarətdən çıxmasına səbəb oldu. AI serverlərinin yüksələn tələbi ilə birlikdə DRAM istehsalı ən çox gəlir gətirən məhsullara yönəldi və adi RAM-lar üçün ayrılan pay kəskin şəkildə azaldı. Bu, pərakəndə bazarında həm bahalaşma, həm də stok çatışmazlığını eyni anda yaratdı.
DDR5 seqmentində baş verən bahalaşma heç bir dövrdə görünməyən templə irəlilədi. İl ərzində 95–110 dollar aralığında olan 32 GB-lıq dəstlərin 180, 250, hətta 400 dollara yüksəlməsi, bazardakı dəyişimin nə qədər kəskin olduğunu göstərir. Bu artımın əsas səbəbi AI serverlərinin standart DDR5 modul istehsalını ikinci plana atmasıdır. İstehsalçılar yüksək qazanc gətirən HBM istehsalına keçdiyi üçün DDR5 üçün ayrılan xəttlər azalib. Bu azalma həm tədarükü məhdudlaşdırdı, həm də pərakəndə bazarında qiymətləri sürətli şəkildə qaldırdı.
Bazarda bəzi modellər tamamilə tükənir, sifariş siyahıları aylarla uzanır. Əlavə olaraq, distribyutorların bir çoxu əvvəlki qiymət müqavilələrini ləğv edib spot-pricing sisteminə keçib. Bu da o deməkdir ki, DDR5 alıcıları sabah hansı qiymətlə qarşılaşacaqlarını təxmin edə bilmirlər. Çoxlu istifadəçi daha münasib variant kimi DDR4-ə yönəlmək istəsə də, orada da vəziyyət çox fərqli deyil. İstehsalçılar DDR5 normal hala keçdikcə DDR4-ə daha az xətt ayırır, nəticədə DDR4 də bahalaşır. Bir çox ölkədə kompüter yığanlar DDR5 dəstlərinin qiymət sıçrayışı səbəbilə planlaşdırdıqları sistemləri təxirə salır. System integrator-lar isə ya qiymətləri yeniləyir, ya da bəzi modellərin istehsalını dayandırır. DDR5 bazarında bahalaşmanın harada dayanacağı bilinmir, çünki tədarükün artımı üçün real şəkildə yeni fabriklərin lazım olması illər çəkə bilər.
DDR4 uzun müddət büdcə sistemlərinin əsas yaddaşı idi, lakin istehsalçılar DDR5 dövrünə keçdikcə DDR4 üçün ayrılan istehsal xətləri tədricən bağlanmağa başladı. Bu da bazarda təklifin adətən gözləniləndən daha sürətli daralması ilə nəticələndi. DDR4-ün ucuz olması əvvəllər onun üstünlüyü idisə, artıq bu üstünlük tam əksinə çevrilib. İstehsal azaldıqca qiymətlər təbii olaraq qalxır və bu proses 2025-ci ildə partlayış səviyyəsinə çatıb. DDR4 modullarının qiymətləri bəzi regionlarda qısa müddətdə ikiqat, bəzən üçqat artdı. Hətta bəzi modellər DDR5 ilə eyni səviyyəyə yüksəldi ki, bu da əvvəl düşünülməyən bir mənzərədir. Tələbin artmasının səbəbi təkcə istehlakçılar deyil, həm də istehsalçılardır. Çünki şirkətlər daha ucuz alternativ kimi DDR4 almaq istəyənlərin sayının artdığını görüb qiymətləri daha da yüksəltdi. Çində bir neçə istehsalçı DDR4 boşluğunu doldurmağa çalışsa da, onlar böyük oyunçuların buraxdığı boşluğu tam şəkildə kompensasiya edə bilmirlər. Yeni fabriklər açılmadığı üçün real istehsal gücü artmır və mövcud olan modul sayı kifayət etmir. İnfrastruktur və təchizat xərclərinin qalxması da DDR4-ün maya dəyərini artırır. Pərakəndəçilər bəzi ölkələrdə DDR4 satışına limit belə tətbiq etməyə başlayıblar. Bu, uzun illər boyunca ucuz komponent kimi tanınan DDR4 üçün heç vaxt nəzərdə tutulmayan bir vəziyyətdir. Bazarın bu seqmentində ən böyük problemlərdən biri qiymətin sabit olmamasıdır. Bir RAM dəsti bir həftə 70 dollar, növbəti həftə 150 dollar ola bilir. İstehsalçılar DDR4 istehsalını artırmağa maraqlı deyil, çünki bu onlara DDR5 və HBM kimi daha gəlirli məhsullar qədər qazanc gətirmir. Bu səbəbdən DDR4 bazarı uzun müddət bahalı və qeyri-sabit olaraq qalacaq. DDR4-ün gələcəyi üçün nikbin proqnoz yoxdur və istifadəçilər artıq DDR4-ə keçidin qənaət variantı olmadığını idrak edirlər.
2025-ci ildə DRAM qiymətlərinin sürətli yüksəlişi insanların kompüter alışı davranışlarını da ciddi şəkildə dəyişdirdi. Bir çox istifadəçi qiymətlərin daha da artacağından qorxaraq RAM alışına tələsdi. Bu, pərakəndə bazarında panik alımlar yaradaraq qısa müddətdə mövcud stokların əksəriyyətinin tükənməsinə səbəb oldu. Panik davranışlar bir çox mağazada süni çatışmazlıq effekti yaratdı və bu da qiymətlərin daha da qalxmasına təkan verdi. Bəzi ölkələrdə pərakəndəçilər RAM satışına limit qoydular. Məsələn, Yaponiyada müştərilərə "bir nəfərə maksimum iki modul" kimi qaydalar tətbiq edildi. Daha sonra oxşar addımlar Tayvan, Cənubi Koreya və ABŞ-ın bəzi bölgələrində də görünməyə başladı. Panik alıcılar yalnız real istifadəçilər deyildi — scalper-lər də vəziyyətdən maksimum qazanc götürməyə çalışdı. Scalper-lərin fəaliyyəti vəziyyəti daha da kəskinləşdirdi. Onlar ucuz RAM modellərini toplayıb daha yüksək qiymətə satmağa başlayırdı. Bəzi pərakəndəçilər spekulyativ alımları önləmək üçün RAM modullarının onlayn satışını məhdudlaşdırdı və yalnız mağaza daxilində satışa keçdi. Bu cür addımlar bazarda qeyri-sabitlik yaradır və qiymətləri normallaşdırmır. Panika yalnız istehlakçılar arasında deyil, sistem yığan şirkətlər arasında da yayılıb. Sistem integrator-lar RAM stoklarını qorumaq üçün əvvəlki müqavilələri ləğv edir və daha yüksək qiymətə belə alım etməyə məcbur qalır. Bu davranış da öz növbəsində süni tələbi artırır. Süni çatışmazlıq vəziyyəti kritik hala gəldikcə, bəzi mağazalar satışdan RAM etiketlərini çıxarmağa və yalnız kassada real-time qiymət göstərməyə başladılar. Çünki qiymətlər o qədər sürətlə dəyişirdi ki, eyni gün ərzində iki dəfə belə yenilənə bilirdi. Panik alımlar DRAM bazarında sabitliyin bərpasını çətinləşdirir, çünki tələbin real səviyyəsini müəyyən etmək çətinləşir. Bu səbəbdən istehsalçılar növbəti istehsal planlarını düzgün qurmaqda çətinlik çəkirlər.
Yaddaş böhranının ən görünən təsirlərindən biri Asiya bazarlarında müşahidə olunan satış limitləri oldu. Yaponiyada bəzi böyük texnologiya mağazaları RAM, SSD və hətta HDD modullarına satış limiti tətbiq etdiklərini elan etdilər. Bunun məqsədi həm spekulyativ alımları azaltmaq, həm də real istehlakçıların məhsula çıxışını qorumaq idi. Satış limitləri müəyyən vaxtlarda yalnız RAM-lara deyil, bütün yaddaş seqmentlərinə şamil edilirdi. Yapon mağazalarında vəziyyət o qədər kəskinləşmişdi ki, bəzi modellər mağazaya daxil olan kimi bir neçə saat ərzində tükənirdi. Mağazalar məhsulun çatdırılma tarixini belə açıqlaya bilmirdi və istifadəçilər yeni alım etmək üçün növbələrə yazılmalı olurdu. Tayvanda vəziyyət daha fərqli istiqamətdə inkişaf etdi. Orada distribyutorlar anakart və RAM satışlarını bir-birinə bağladılar. Yəni bir modul RAM almaq istəyən müştəri əlavə olaraq anakart da almağa məcbur edilirdi. Bunun səbəbi RAM-ın özünün tək satılıb qara bazara axmasının qarşısını almaq idi. Bu cür mexanizmlər bəzi istifadəçilər tərəfindən manipulyativ addım kimi qiymətləndirilsə də, mağazalar özlərini qorumaq üçün bunun zəruri olduğunu bildirirdilər. Yaddaş çatışmazlığının nə qədər davam edəcəyini bilmədikləri üçün onların prioriteti mövcud stokları uzun müddət ərzində qorumaq idi. Asiya bazarlarında yaşanan bu limit praktikasının qalan bölgələrə də yayılacağı ehtimal edilir. Çünki qiymət artımlarının ritmi qlobal şəkildə oxşar irəliləyir və pərakəndəçilər özlərini qorumaq üçün oxşar addımlara əl atmağa məcbur qala bilərlər. Satış limitləri bazardakı real vəziyyətin göstəricisi kimi çıxış edir: tədarük kəskin şəkildə azalıb və tələb çox yüksəkdir. Bu balans pozulduğu müddətcə satışların məhdudlaşdırılması qaçınılmaz görünür.
2025-ci ilin ikinci yarısından etibarən bir çox pərakəndəçi RAM qiymətlərini sabit şəkildə göstərməkdən imtina etdi və spot-pricing modelinə keçdi. Bu model neft, qızıl və digər dəyişkən xammal bazarlarına xas olsa da, indi artıq kompüter yaddaşında da tətbiq edilir. Spot-pricing sistemində qiymət real zamanlı təchizat vəziyyətinə görə dəyişir. Bu səbəbdən bu gün 150 dollar olan bir RAM paketi sabah 210 dollar ola bilir. Micro Center kimi ABŞ pərakəndəçiləri hətta məhsul rəf etiketlərini çıxarmağa məcbur qaldı, çünki qiymətlər fiziki olaraq gün ərzində bir neçə dəfə dəyişirdi. Müştərilər RAM seçdikdə, kassaya çatana qədər qiymətin dəyişməsi halları belə müşahidə olunurdu. Bu, bazarda böyük narazılığa və çaşqınlığa səbəb oldu. Spot qiymətlər ən çox DDR5 seqmentinə təsir edir, çünki bu məhsullar ən çox AI tələbi ilə üst-üstə düşür. Distribyutorlar topdansatışda belə sabit müqavilələrdən imtina edərək "nə varsa ona görə qiymət" modelinə keçiblər. Bu model sistem yığan şirkətlər üçün vəziyyəti daha da çətinləşdirir. Avropada bəzi mağazalar alıcıları qorumaq üçün spot-pricing modelini qismən tətbiq edir. Məsələn, səhər saatlarında müəyyən qiymət təyin edilir, lakin gün ortasına qədər dəyişdirilə bilər. Bu da RAM alıcılarının davranışını dəyişir: insanlar ya alımı gecikdirir, ya da tələsik qərar verir. Bu xaos bazara uzun müddət təsir edə bilər, çünki spot-pricing davranışı adətən qısa müddətli böhranlarda tətbiq olunsa da, yaddaş sektorunun indiki qeyri-sabitliyi bu mexanizmin daha uzun müddət qalmasına səbəb ola bilər. Bu praktikanın əsas problem tərəfi isə qiymətin proqnozlaşdırıla bilməməsidir. İstehlakçılar RAM alışı üçün doğru anı müəyyən etməkdə çətinlik çəkir, şirkətlər isə məhsul planlaşdırmasını düzgün qura bilmir.
SSD bazarında yaranan vəziyyət DRAM qədər kəskin görünməsə də, təchizat çatışmazlığı eyni istiqamətdə irəliləyir. NAND istehsalında prioritetlərin dəyişməsi, bulud provayderlərinin yüksək tutumlu SSD-lərə keçidi və data mərkəzlərinin tələbinin artması istehlakçı seqmentini sıxışdırır. Əvvəllər böyük həcmdə NAND çipləri daha çox istehlakçı SSD-lərinə ayrılırdı, lakin indi bu çiplərin əksəriyyəti server yönümlü məhsullara yönəlib. Burada həm tutum, həm sürət, həm də yazma dözümlülüyü kritik olduğundan istehsalçılar ən gəlirli modellərə üstünlük verir. Bir çox SSD modeli ilk baxışda bazarda mövcud kimi görünsə də, əslində stok səviyyələri əvvəlki illərlə müqayisədə xeyli aşağı düşüb. Qiymətlər hələ RAM qədər kəskin sıçramasa da, artım templəri aydın görünür. Adata və digər istehsalçıların NAND və DRAM çatışmazlığı barədə verdiyi açıqlamalar SSD bazarının yaxın aylarda daha ciddi təsirlərə məruz qala biləcəyini göstərir. Qlobal HDD çatışmazlığı səbəbilə bir çox şirkətin SSD-lərə yönəlməsi əlavə təzyiq yaradır və NAND təchizatını daha da gərginləşdirir. İstehlakçı bazarında hazırda “sakit artım” görünür, lakin bu, sadəcə server və korporativ sifarişlərin həcmi o qədər böyük olduğu üçündür ki, pərakəndə seqmentinə gec təsir edir. Mövcud tendensiyalar göstərir ki, SSD-lərin bugünkü qiymətləri yaxın gələcəkdə daha yüksək hədlərə çata bilər.
HDD bazarı uzun illər boyu sabit və ucuz kütləvi saxlama həlli kimi qəbul edilirdi, lakin 2025-ci ildən etibarən bu seqment də təzyiq altına düşdü. AI mərkəzlərinin yüksək tutumlu məlumat saxlama tələbi HDD istehsalının illərlə planlanan xəttlərini sürətlə doldurdu. Tədarükün məhdud olması, istehsalın genişləndirilməməsi və bir çox fabrikin əvvəlki illərdə azaldılmış investisiya ilə çalışması bazarı zəiflətdi. Bu vəziyyət SSD tələbinin daha da artmasına səbəb olur və bütün saxlama bazarında zəncirvari təsirlər yaradır.
Bulud xidmətləri göstərən şirkətlər üçün məlumat saxlama infrastrukturunun dayanıqlığı kritikdir. Son illərə qədər onlar yüksək tutumlu HDD-lərə üstünlük verirdilər, çünki bu disklər həm ucuz, həm də böyük həcmdə məlumat üçün yetərli idi. Lakin 2025-ci ildə yüksək tutumlu HDD-lərin çatışmazlığı ortaya çıxanda şirkətlər alternativ yollar axtarmağa məcbur oldu. Bu çatışmazlıq o qədər ciddi forma aldı ki, bəzi provayderlər sifariş etdikləri HDD-lərin yalnız 50–70%-ni ala bildilər. Mövcud HDD-lərin təchizatı bir ildən artıq müddətə qədər gecikdiyindən bulud provayderləri məcburi şəkildə SSD-lərə yönəldi. SSD-lər əvvəlki illərdə bulud saxlama üçün iqtisadi seçim deyildi, lakin təchizat böhranı bütün hesablamaları dəyişdi. Qurumlar indi məlumat mərkəzlərində SSD-lərdən daha çox istifadə etməyə məcbur qalmışdılar. SSD-lərə keçid yeni problemlər yaratdı. Bu tələb NAND sektorunu sıxdı və SSD-lərin qiymət artımını daha da sürətləndirdi. Hətta bəzi yerlərdə yüksək tutumlu korporativ SSD-lərin çatışmazlığı belə müşahidə olundu. Bu vəziyyət həm də HDD istehsalçılarının prioritetlərini dəyişdirdi. Çünki onlar daha yüksək qazanc gətirən xüsusi korporativ disklərə üstünlük verməyə başladılar. Bu isə pərakəndə HDD bazarını daha da zəiflətdi. Bulud provayderlərinin HDD çatışmazlığına verdiyi bu reaksiya bütün saxlama bazarının sabitliyinə təsir göstərir. SSD-lər daha bahalı, HDD-lər isə tapılması çətin hala gəlir. Əgər istehsalçılar yeni investisiyaya başlamasa, bu qeyri-sabitlik uzun müddət davam edə bilər.
HDD istehsalçıları 2023–2024-cü illərdə mənfəət azalması səbəbilə investisiyaları azaldanda bunun təsirlərinin bu qədər böyük olacağını gözləmirdilər. Fabriklərin yeni xətt əlavə etmək üçün tələb etdiyi zaman və xərc çox yüksəkdir və bu səbəbdən istehsalçılar risk almadan mövcud güclə davam edirdilər. Lakin AI bumunun yaratdığı yüksək tələbat HDD sektorunu tam hazır olmadığı anda vurdu. 2025-ci ildə yüksək tutumlu HDD-lər üçün sifarişlər bir neçə ay deyil, bəzən bir ildən çox gecikməyə başladı. Bu gecikmələr yalnız istehsal prosesindən qaynaqlanmırdı; loqistika, komponent tədarükü və xammal xərclərinin yüksəlməsi də əlavə yük yaradırdı. HDD-lərin istehsalı SSD-lərdən fərqli olaraq daha mürəkkəb mexaniki proseslərlə bağlıdır. Mexaniki hissələrin hər biri üçün ayrıca təchizatçı lazım olur və bu ekosistem zəncirində hər bir zəif nöqtə bütün istehsal tempini ləngidə bilər. Sifarişlərin gecikməsi bulud provayderlərini alternativ saxlama həllərinə yönəltmək məcburiyyəti yaratdı. Bu alternativ əsasən SSD-lərdir və HDD çatışmazlığı SSD tələbinin artmasına xidmət edir. Bu isə NAND sektorunda da əlavə təzyiq yaradır və nəticədə bütün bazar kompleks şəkildə bahalaşır. İstehsalçılar HDD istehsalını artırmaq üçün lazımi yatırımı etməyə tələsmir, çünki bazarın sabitləşməsinə dair aydın proqnoz yoxdur. Əgər tələbat birdən düşərsə, artıq istehsal gücü onlara böyük zərər verə bilər. Bütün bu proses HDD-lərin gələcəkdə daha bahalı və daha az əlçatan məhsullar olacağına dair siqnallar verir. Əgər bulud provayderləri və böyük data mərkəzləri SSD-lərlə davam etməyə qərar versə, HDD sektorunun bərpası daha da çətinləşəcək.
AI mərkəzlərinin genişlənməsi yaddaş sənayesinin təchizat xəttini tam dəyişdi. DRAM və NAND istehsalçıları illərdir müəyyən balansla çalışırdı, lakin AI serverləri minlərlə dəfə daha çox yaddaş tələb etdiyindən fabriklərin bütün planlaşdırması pozuldu. Ən böyük istehsal gücü yüksək gəlir gətirən HBM və korporativ məhsullara yönəldildi və istehlakçı seqmenti ikinci plana düşdü.
OpenAI, Nvidia, Microsoft və digər böyük oyunçular 2024–2025-ci illər ərzində tarixdə görünməmiş miqdarda DRAM və NAND sifarişləri verdilər. Bu sifarişlər təkcə böyük həcmdə deyil, həm də çoxillik müqavilələr şəklində həyata keçirildi. Məsələn, OpenAI-nin “Stargate” layihəsi üçün Samsung və SK Hynix-dən ayda yüz minlərlə DRAM wafer-i rezerv etməsi bütün sənayenin təchizat dinamikasını dəyişdi. Bu həcmdə sifarişlər bazarın təbii dövrlərini üstələyir və fabriklərin maksimum güclə işləməsinə baxmayaraq istehlakçı seqmentinə sata biləcəyi məhsul həcmini azaldır. HBM-lərin prioritetləşdirilməsi də əsas faktorlardandır. AI serverləri adi DDR5 modulları ilə işləyə bilmir, çünki onlar yüksək bant genişliyinə ehtiyac duyur. Bu səbəbdən HBM istehsalı istehsalçıların ən gəlirli və strateji sahəsinə çevrildi. HBM üçün ayrılan istehsal xətləri artdıqca adi DRAM istehsalı azalır və bu vəziyyət RAM qiymətlərinin yüksəlməsinə birbaşa təsir göstərir. Bulud provayderləri də illərlə əvvəlcədən yaddaş rezervasiya etməyə başlayıb. Bu, bazarda tələbin mütənasib artmaması deməkdir, çünki rezervasiya olunmuş məhsul istehsal olunmamışdan əvvəl satılmış hesab edilir. Nəticədə istehlakçı seqmentinə ayrılan təchizatın həcmində ciddi azalma olur. Şirkətlərin uzunmüddətli müqavilələr bağlaması tədarük zəncirini daha da sərtləşdirir. Bəzi istehsalçılar 2026-cı ilə qədər bütün HBM istehsalını artıq satıb. Bu, RAM və SSD-lərin niyə bu qədər bahalaşdığını izah edən əsas faktorlardan biridir. İstehsalçılar belə böyük sifarişləri yerinə yetirməyə məsul olduğundan, onların istehlakçı bazarına diqqət ayırmaq üçün nə gücü, nə də marağı qalır. Bu balanssızlıq yaxın illərdə də davam edəcək kimi görünür.
Yaddaş sənayesi real olaraq üç nəhəngin nəzarəti altındadır: Samsung, SK Hynix və Micron. Bu şirkətlərin hər biri müasir texnologiya dünyasının ən kritik komponentlərini istehsal edir və onların qərarları qlobal bazara dərhal təsir göstərir. 2025-ci ildə AI serverləri üçün HBM tələbi tarixdə görünməyən səviyyəyə qalxdıqda bu şirkətlər istehsal resurslarını maksimum şəkildə HBM istehsalına yönəltdi. HBM bir vahid DRAM modulundan qat-qat baha satıldığı üçün istehsalçılar üçün daha gəlirli məhsuldur. Buna görə də, standart DDR4 və DDR5 üçün istehsal xətləri azaldılır. İstehlakçı RAM-larının bahalaşması və çatışmazlığı məhz bu prioritet dəyişikliyinin nəticəsidir. Samsung və SK Hynix-in 2025-ci ilin üçüncü və dördüncü rübündə DRAM və NAND qiymətlərini 30%-ə qədər artırması onların bazar gücündən irəli gələn bir addımdır. Onların mövqeyi o qədər güclüdür ki, qiymət artımları bütün bazar boyunca dərhal hiss olunur. Micron-un HBM istehsalını 2026-cı ilə qədər öncədən satması istehsalın sabit və gəlirli olduğuna dair siqnal verir, amma bu istehlakçı seqmentinə azalan diqqət deməkdir. Bu şirkətlər AI dövründə maksimum gəlir əldə etmək üçün resursları ən bahalı məhsullara yönəldir. Bu prioritet dəyişikliyi yalnız 2025 deyil, 2026 və 2027-ci illərdə də RAM və SSD bazarına təsir edə bilər. İstehlakçı seqmentinin bu qərarlara təsir etmə gücü yoxdur və bazardakı qiymət artımları bir növ qaçılmaz nəticə kimi görünür.
Pərakəndə bazarı yaddaş böhranından ən tez təsirlənən seqmentlərdən biri oldu. RAM və SSD qiymətlərinin davamlı dəyişməsi mağazaları sabit qiymət siyasətindən imtina etməyə məcbur etdi. Bir çox regionda satış limitləri tətbiq olundu, bəzi brendlər isə scalper-lərin qarşısını almaq üçün məhsulları müvəqqəti olaraq satışdan çıxardı.
Framework kimi modul sistemlər üzərində qurulan noutbuk və mini-PC istehsalçıları üçün yaddaş komponentləri satış strategiyasının əsas hissəsidir. Lakin 2025-ci ildə DRAM böhranı dərinləşdikcə scalper-lər bu seqmenti hədəfə aldı. Onlar RAM modullarını topdan şəkildə alaraq qara bazarda ikiqat və ya üçqat qiymətə satmağa başladılar. Bu vəziyyət real istifadəçilərin ehtiyac duyduqları komponentlərə çıxışını çətinləşdirirdi. Framework-un RAM satışını dayandırmaq qərarı bazar üçün mühüm siqnal idi. Şirkət açıqlamasında bildirib ki, mövcud stokları qorumaq və real müştərilərə cihaz satışı davam etdirə bilmək üçün RAM-ı ayrıca satmaq mümkün deyil. Bu addım təkcə scalper-ləri məhdudlaşdırmaq üçün deyil, həm də istehsalçıların özünün RAM təchizatındakı qeyri-sabitliyə uyğunlaşmaq məcburiyyətindən doğurdu. Scalper problemi yalnız Framework ilə məhdudlaşmırdı. Bir çox mağaza RAM və SSD modullarını yalnız sistem yığımı ilə birlikdə satmağa başladı. Bu yanaşma müştərilər arasında narazılıq yaratsa da, şirkətlər bunun yeganə çıxış yolu olduğunu bildirirdi. Framework kimi modulyar sistemlərdə ayrı RAM satışı dayandıqda istifadəçilər öz sistemlərini istədikləri kimi təkmilləşdirməkdə çətinlik çəkir. Bu vəziyyət həm də cihazların uzunömürlülüyünə təsir göstərir, çünki RAM təkmilləşdirməsi çox vaxt ən əlçatan və mühüm yüksəlişdir. Şirkətin qərarı həm də pərakəndə bazarının nə qədər qeyri-sabit olduğunu göstərən nümunədir. RAM və SSD kimi əsas komponentlərin belə ayrı satılmasının riskli hesab edilməsi bazarın hansı böhranın içində olduğunu aydın göstərir. Bu proses yaxın aylarda digər istehsalçılar tərəfindən də təkrarlana bilər və pərakəndə satış strukturunun dəyişməsi ehtimalını artırır. Yaddaş böhranı davam etdiyi müddətdə scalper-lərin bazara təsiri də qalacaq.
2025–2026-cı illərdə PC komponent bazarında ən böyük yük məhz yaddaş seqmentinə düşdü. RAM və SSD qiymətlərinin artması büdcə sistemlərinin real mənada “büdcə” olmamasına səbəb oldu. Hər il müəyyən qiymət aralığında sistem yığan istifadəçilər indi eyni səviyyəyə çatmaq üçün ikiqat büdcə ayırmaq məcburiyyətində qalıb. Bu vəziyyət həm oyunçular, həm də iş üçün kompüter yığanlar üçün çətinlik yaradır.
Uzun müddət DDR5 RAM-lar yeni nəsil texnologiya olduğu üçün daha bahalı, DDR4 isə daha sərfəli seçim kimi göstərilirdi. Lakin 2025-ci ildə baş verən təchizat böhranı bu tarazlığı pozdu. DDR4 istehsalının azalması və modulların tədricən bazardan çəkilməsi nəticəsində DDR4-ün qiymətləri sürətlə yüksəldi. Bu bahalaşma bəzi DDR4 dəstlərinin DDR5 ilə eyni, bəzən isə daha yüksək qiymətə satılmasına gətirdi. İstifadəçilər əvvəlcə daha ucuz alternativ kimi DDR4-ə yönəlmək istədi, lakin istehsalçıların prioritet dəyişməsi bazarda real olaraq DDR4 tapmağı çətinləşdirdi. Hətta bəzi pərakəndəçilər DDR4 satışında limitlər tətbiq etməyə başladı. Qiymət fərqinin demək olar ki, yoxa çıxması PC yığanlar üçün seçim prosesini daha mürəkkəb hala gətirdi, çünki texnoloji baxımdan üstün DDR5 artıq daha məntiqli seçimə çevrildi. Sistem integratorları da eyni çətinliklərlə üzləşdi. Onların standart büdcə sistemlərində istifadə etdiyi DDR4 modullarının qiymət artımı bütün sistem paketinin maya dəyərini yüksəltdi. Bu, PC yığan şirkətləri yeni modellərin qiymətlərini yenidən hesablamağa məcbur etdi. Bazarın bu seqmentində əsas problemlərdən biri stabil təklif olmamasıdır. DDR4-un istehsal xətləri getdikcə daha çox azaldığından qiymətlərin sabitləşməsi yaxın görünmür. Bəzi ekspertlər DDR4-ün son illərində olduğunu və çox keçmədən ancaq məhdud sayda istehsal ediləcək komponentə çevriləcəyini bildirir. Bu dəyişiklik PC istifadəçilərinin seçim strategiyasını dəyişib. Artıq bir çox alıcı “ucuz olduğu üçün DDR4” düşüncəsini kənara qoyub və DDR5-i daha məntiqli uzunmüddətli investisiya hesab edir. Yaddaş böhranı bu keçidi daha da sürətləndirir.
Büdcə sistemləri 2025-ci ildən etibarən real büdcə çərçivəsindən çıxdı. RAM və SSD qiymətlərinin birdən-birə ikiqat, üçqat artması o deməkdir ki, əvvəllər 600–700 dollara yığılan sistemlər indi ən azı 1000–1200 dollara başa gəlir. Xüsusilə oyun sistemlərində yaddaşın ümumi qiymətdən aldıği pay ciddi şəkildə yüksəldi. Bu isə PC yığmaq istəyən istifadəçiləri daha çətin qərarlarla üzləşdirir. CPU və GPU qiymətləri bəzi regionlarda azalsa da, yaddaşın bahalaşması bu qənaəti tamamilə neytrallaşdırır. Bir çox istifadəçi RAM-ın qiymətinə görə daha aşağı səviyyəli GPU almağa məcbur olur, bu da oyun performansını birbaşa aşağı salır. Sistem integratorları cihaz yığımı üçün əvvəlcədən RAM stoklamağa başlayıb. Bu addım məhz qiymətlərin gözlənilməz artımı səbəbindən atılır, lakin stoklama bu şirkətlər üçün əlavə risk yaradır. Çünki onlar ya RAM-ı çox baha qiymətə alırlar, ya da gələcəkdə daha baha alacaqlarını düşünərək indidən toplayırlar. Büdcə sistemlərinin bahalaşması laptop bazarına da təsir edir. RAM və SSD istehsal xərclərinin artması nəticəsində bir çox laptop modelinin qiyməti yüksəlib və bəzi istehsalçılar müəyyən modellərin istehsalını tamamilə dayandırıb. Bütün bunların fonunda RAM və SSD qiymətləri PC yığımı üçün əsas baryerə çevrilib. Yaddaş böhranı davam etdikcə büdcə seqmenti ən çox zərər görən kateqoriyadır və yaxın zamanda bu tendensiyanın dəyişməsi ehtimalı çox azdır. Ekspertlər bildirir ki, yaddaş bazarı sabitləşənə qədər büdcə sistemlərinin əvvəlki vəziyyətinə qayıtması real görünmür. Bu səbəbdən PC yığmaq istəyənlər daha sərt seçimlər etməli olur.
Yaddaş bazarında baş verən dəyişikliklər qısa müddətli dalğalanma kimi görünmür. DRAM və NAND istehsalçılarının prioritetləri, AI sənayesinin tələbi və investisiya qərarlarının ehtiyatlı şəkildə verilməsi böhranın daha uzunmüddətli olacağını göstərir. Bir çox analitik 2026-cı ilə qədər vəziyyətin sabitləşməyəcəyini vurğulayır.
Sektorda aparılan analizlərin əksəriyyəti yaddaş böhranının ən azı 2026-cı ilin ortalarına qədər davam edəcəyini göstərir. Bunun əsas səbəbi istehsal gücünün bu qədər qısa müddətdə artırılmasının mümkün olmamasıdır. DRAM və NAND istehsalı yüksək texnoloji prosesdir və yeni fabriklərin inşası illərlə vaxt aparır. İstehsalçılar əvvəlki dövrlərdə baş verən qiymət çökmələrindən qorxduğu üçün ani investisiyaya getmir. AI sektorunun yaratdığı tələbin növbəti illərdə də yüksək qalacağı proqnozlaşdırılır. Həm böyük dil modelləri, həm də generativ AI xidmətləri üçün qurulan yeni mərkəzlər minlərlə GPU və onlarla terabayt yaddaş tələb edir. Bu tələbin həcmi o qədər böyüktür ki, istehsal gücünün artırılması belə bazarı dərhal sabitləşdirə bilmir. Analitiklər həmçinin DDR4 istehsalının azalmasının bazarı daha da çətinləşdirdiyini bildirir. Çünki bu seqmentdə real alternativ yoxdur. Mövcud DDR4 modullarının qiyməti qalxmağa davam edir və tədarük həcmi azalır. 2026-cı il üçün bəzi optimist ssenarilər olsa da, onların çoxu yalnız AI sektorunda tələbin müəyyən qədər stabilləşməsi ilə bağlıdır. Lakin 2025-ci ilin investisiya tempinə baxdıqda tələbin azalma ehtimalı nisbətən aşağı görünür. Bazarın vəziyyətini çətinləşdirən amillərdən biri də bulud provayderlərinin əvvəldən illərlə yaddaş xəttlərini rezerv etməsidir. Bu rezervasiya mexanizmi pərakəndə bazarında məhsul çatışmazlığını daha da uzadır. Ekspertlər bildirir ki, vəziyyət yalnız istehsalçılar yeni fabriklərə sərmayə qoymağa qərar verdikdən sonra yumşala bilər. Bu isə ən yaxşı halda 2027-ci ildən əvvəl real nəticə verməyəcək.
AI sənayesinin inkişaf sürəti bəzi ekspertlər tərəfindən “balon” kimi qiymətləndirilir. Çünki sektorun investisiya həcmi gəlir həcmini dəfələrlə üstələyir. Əgər AI balonu partlasa, yaddaş bazarı üçün iki fərqli ssenari mümkündür. Birinci ssenaridə AI tələbi sürətlə azalır və istehsalçılar bir anda çoxlu sərbəst istehsal gücü ilə üzləşir. Bu vəziyyət RAM və SSD qiymətlərini kəskin şəkildə aşağı sala bilər. İkinci ssenaridə isə investisiya sürəti azalır, lakin serverlərin iş yükü eyni qalır. Bu halda yaddaş tələbi davamlı yüksək olur, amma istehsalçılar artıq risk almadan sabit istehsal tempini saxlayır. Bu, qiymətlərin yüksək səviyyədə qalmasına səbəb ola bilər. Analitiklərin bir qismi AI sektorunda “düşüş” olacağına inansa da, bu prosesin birdən baş verməyəcəyini bildirir. Çünki böyük şirkətlərin artıq bağladığı çoxillik müqavilələr tələbi növbəti illər üçün təmin edir. Bu müqavilələr pozulsa belə, istehsalçılar bazarı dərhal yeni tədarük ilə doldura bilməz. İstehlakçı seqmenti üçün ən yaxşı ssenari AI tələbinin yavaşlamasıdır. Çünki istehsal gücü bu zaman istehlakçı məhsullarına daha çox yönələ bilər. Lakin bu ssenari çox uzaq görünür və 2025–2026-cı illər ərzində qiymətlərin kəskin düşməsi ehtimalı aşağı qiymətləndirilir. Balonun partlaması çox böyük struktur dəyişikliklər tələb edir və bu dəyişikliklər baş vermədən yaddaş bazarının sabitləşməsi çətindir.
Böhran şəraitində istifadəçilərin doğru qərar verməsi daha çətinləşib. RAM və SSD qiymətlərinin davamlı dəyişməsi alıcıları həm psixoloji, həm də maliyyə baxımından sıxışdırır. Bu səbəbdən alıcılıq qərarları daha strateji olmalıdır. Əgər yaxın aylarda sistem yığmaq planı varsa, qiymətlərin daha da artacağı ehtimalı yüksək olduğundan alışın gecikdirilməsi risklidir. Xüsusilə DDR5 və yüksək tutumlu SSD modellərində qiymətlərin sabitləşməsi gözlənilmir. DDR4 isə tədarükün azalması səbəbilə zaman keçdikcə daha bahalı olacaq. Köhnə sistemi genişləndirmək istəyən istifadəçilər üçün prioritet RAM olmalıdır. Çünki mövcud modulların bazarda qalma müddəti qısalır. SSD-lər hələlik RAM qədər kəskin bahalaşmayıb, amma NAND çatışmazlığı səbəbilə bu seqment də artım mərhələsinə yaxınlaşır. İstifadəçilərin ən çox etdiyi səhvlərdən biri qiymətlərin birdən düşəcəyini gözləməkdir. Mövcud bazar dinamikasına baxıldıqda bu gözlənti real görünmür. Server seqmentində tələbin sabit qalması və istehsal gücünün dəyişməməsi vəziyyəti eyni səviyyədə saxlayır. Bir başqa tövsiyə isə ehtiyacdan artıq tutum almamaqdır. Yüksək tutumlu SSD və RAM dəstləri daha çox bahalaşdığı üçün real ehtiyacdan yuxarı spesifikasiyalara yönəlmək maliyyə baxımından sərfəli deyil. İstifadəçilər həmçinin regionlararası qiymət fərqlərini müqayisə etməlidirlər. Bəzi ölkələrdə spot-pricing daha kəskindir, digərlərində isə daha yumşaqdır. Onlayn mağazalar bəzən daha münasib qiymətlər təklif edir. Bu böhran dövründə satınalma strategiyasının düzgün qurulması istifadəçilərə yüzlərlə dollar qənaət etdirə bilər.